PAMIĘĆ JEST JAK KORZENIE…

 

Każdy z nas ma swoje korzenie pamięci, 

z których wyrastają gałęzie teraźniejszości i kwiaty przyszłości.

 

 

Aleksandra Pajka: Kto zainicjował powstanie Izby Regionalnej w budynku Szkoły Podstawowej im. Adama Mickiewicza w Tenczynie? Kogo był to pomysł? Czy było to proste przedsięwzięcie?

 

Danuta Biedrończyk: W styczniu  1997 r. rozpoczęliśmy naukę w nowo wybudowanej szkole. Był to bodziec do działania, do rozwijania skrzydeł. Pojawiły się lepsze warunki do nauki i lepsze warunki pracy nauczycieli. Zmiany w programie nauczania – między innymi wprowadzenie „Ścieżek edukacyjnych”, które musieli realizować wszyscy nauczyciele w ramach swoich przedmiotów, zmuszały nas do przemyśleń, w jaki sposób to zadanie realizować. I tak np. ścieżka regionalna miała na celu uchronić od zapomnienia całe dziedzictwo, tj. zarówno kulturę ożywioną (mowę, tradycje, zwyczaje itp.), jak i dziedzictwo materialne (budownictwo, kapliczki, narzędzia itp.) Stąd też powstał pomysł utworzenia Izby Regionalnej. Co nie było zadaniem prostym. Za przyzwoleniem dyrektora szkoły – p. Marii Bieli, wyznaczyliśmy pomieszczenie, a potem do działania wkroczyłyśmy my – p. Helena Studzińska – nauczycielka przyrody, biologii i geografii, p. Genowefa Flaga – nauczycielka języka polskiego i ja – nauczycielka nauczania początkowego, a potem języka polskiego.

 

A.P.: W którym roku powstała Izba?

D.B.: Jak już wspomniałam, po przejściu do nowej szkoły, tj. 1997 r. mogliśmy w ogóle
o czymś takim pomyśleć. W moich zbiorach znalazłam zdjęcie Izby zrobione 25.03.19 r. Z tyłu zdjęcia jest zrobiony przeze mnie dopisek „Zdjęcie Izby Regionalnej w roku utworzenia”. Dodam jeszcze, że w starej szkole nie było warunków. Szkoła ciasna, zimna nie dawała takich możliwości. Można powiedzieć, że cała szkoła była jak izba pamięci. Dziś pozostała tylko we wspomnieniach starszego pokolenia. Niestety, z braku miejsca trzeba było ją rozebrać.

 

A.P.: Kto zaprojektował Izbę?

D.B.: Projekt Izby powstawał na bieżąco, w miarę dostarczanych elementów wyposażenia i dostosowany do pomieszczenia – wąskiego, ale dość długiego. W rogu przy drzwiach ,,wybudowałyśmy” na niebiesko pomalowany piec, gdzie stały żeliwne garnki, gliniane miski, ,,łopołki”, sitka itp. Na tzw. żerdzi (grubym drewnianym kiju) zawieszonej pod sufitem wisiały zgromadzone ubrania takie jak spódnice, fartuchy, zapaski, haftowane bluzki, chustki na głowy. W skrzyni zaś gromadziłyśmy różne stroje dla dzieci, które były wykorzystywane, np. przy przygotowywaniu pięknych tradycyjnych Jasełek (stroje dla pasterzy, królów, aniołów). Zakupiłyśmy też ze środków szkolnych białe bluzki, tybetowe spódnice, gorsety, kierpce dla dzieci.

W rogu, pod ścianą stoi drewniane łóżko ofiarowane z domu p. Stojewskich,
z pierzyną i poduszkami (z mojego rodzinnego domu), kołyska, pod oknem stół i ławki, narzędzia do obróbki lnu itp., szafa ze starymi kożuchami dla pasterzy.

 

A.P.: Kto Paniom pomagał budować to pomieszczenie?

D.B.: Często wykorzystywałyśmy naszych mężów do zwiezienia darowanych eksponatów do szkoły. Trzeba je było niejednokrotnie odświeżyć, wymyć i wnieść do izby. Ściany z desek wykonał i zamontował p. Andrzej Mońko.

 

A.P.: Dlaczego Izba została umieszczona akurat w tym miejscu, obok sekretariatu?

D.B.: Myślę, że wybraliśmy to pomieszczenie dlatego, ponieważ było niezbyt duże, na klasę się nie nadawało. To, że było obok sekretariatu, to trochę przypadek, ale i to, że trzeba było często doglądać tego miejsca, bo dzieciom bardzo się podobało, zaglądały tam często, zwłaszcza na przerwach.

 

A.P.: Jak społeczność Tenczyna zareagowała na Wasz pomysł otwarcia takiej Izby w szkole?

D.B.: Mieszkańcy zareagowali pozytywnie. To właśnie z ich pomocą zgromadziliśmy eksponaty. Oni też czuli (przynajmniej  niektórzy), że znikają z życia wsi np. domy drewniane, bo budują się nowe – betonowe. Zmienia się wyposażenie domów: szafy, skrzynie, obrazy święte, łóżka, ławy, stołki, naczynia itp. Tak więc zwłaszcza Ci mieszkańcy, którzy rozwalali domy stare, mogli się z nami podzielić takimi przedmiotami. Jest np. w izbie belka stropowa, środkowa izby z mojego rodzinnego domu z roli Pasiowej, z napisem i rokiem budowy domu – 1938.

 

 

A.P.: Jak wyglądało oficjalne otwarcie? Kto uświetnił to wydarzenie swoją obecnością?

D.B.: Z tego co pamiętam, to nie było jakiegoś oficjalnego otwarcia z przecięciem wstęgi, z gośćmi. Izba była razem z nami i była częścią życia szkoły. Była to taka nasza wizytówka. Odwiedzały nas władze gminne z kolejnymi wójtami p. Henrykiem Migaczem, p. Kazimierzem Szczepańcem, Przewodniczącym Rady Gminy p. Stanisławem Biedrończykiem. Byli też przedstawiciele Kuratorium Oświaty w Krakowie p. kurator Jerzy Lackowski, wizytatorzy szkoły p. Stanisław Matoga, p. Jadwiga Sadowska, znani jurorzy, etnografowie jak p. Inka Bogucka, Benedykt Kafel, Władysław Ścianek, a także biskup Grzegorz Ryś. Odwiedzały Izbę także inne osoby, które były w naszej szkole przy różnych okazjach, a także rodzice, babcie i dziadkowie naszych uczniów.

 

A.P.: Jaki cel przyświecał powstaniu Izby?

D.B.: Celem było ocalić to, co tworzy naszą historię i przekazać uczniom – młodszemu pokoleniu, wiedzę i pamięć o tym, co przemija.

 

A.P.: Kto dbał o Izbę, gromadził materiały?

 

D.B.: Izbą opiekowałyśmy się my, czyli p. Genowefa Flaga, p. Helena Studzińska i Danuta Biedrończyk. My też gromadziłyśmy materiały. Jednak o porządek bardzo dbała nasza woźna p. Anna Mońko.

 

A.P.: Ile trwało gromadzenie materiałów?

D.B.: Można powiedzieć, że cały czas z większym lub mniejszym zaangażowaniem. Czasami na lekcji, czy na kółku regionalnym, przy realizacji jakiegoś tematu, dzieci mówiły, że u nich jest jakiś przedmiot, który wydaje się ,,stary” i trafiał on do Izby. Zgromadziliśmy też dużo zdjęć, które znalazły swoje miejsce w tzw. ,,Albumach starej fotografii” – oryginały wracały do właścicieli, a w albumach zostawały ich kserokopie. Trudnym zadaniem było rozpoznawanie postaci ze zdjęć. W ramach wycieczek kółka regionalnego powstawał album ,,Tenczyńskie kapliczki przydrożne”. Dzieci razem z panią robiły zdjęcia, a p. Studzińska opracowywała opisy i historie powstawania tych kapliczek.

 

A.P.: Kim byli ofiarodawcy? Jakie rzeczy przynosili? Czy były to osoby tylko z Tenczyna?

D.B.: Ideą Izby było ocalić od zapomnienia to, co nasze, tenczyńskie. A więc starałyśmy się gromadzić materiały od mieszkańców Tenczyna. Chyba że ktoś wyjechał z naszej wioski, zamieszkał gdzie indziej, ale posiadał fotografie rodzinnego domu, czy rodziny i chciał się podzielić z nami, to oczywiście takie pamiątki też były.

 

A.P.: Czy podczas ofiarowania rzeczy opowiadali historie tych przedmiotów? Czy pamięta Pani którąś z historii?

 

D.B.: Pamiętam, że eksponatom towarzyszyły różne sentymentalne historie. Czasami bardzo poważne, czasami śmieszne, ale każda w danym czasie była ważna. Czasami coś było uchronione przed spaleniem, przed pocięciem czy innym zniszczeniem. Pamiętam, jak p. Kazimierz Stojewski ofiarował stary (prawie stuletni) biały, haftowany kożuch, w którym jego dziadek szedł do ślubu.

 

A.P.: Które przedmioty są Pani zdaniem szczególnie ważne? Zasługują na uznanie?

D.B.: Nie mówiłam do tej pory o zgromadzonych narzędziach pracy, którymi posługiwali się tenczyńscy rzemieślnicy, rolnicy. Pokazując je dzieciom, mogłyśmy np. realizować tematykę ginących zawodów.

 

A.P.: Jakie wydarzenie związane z Izbą utkwiło Pani w pamięci?

D.B.: Takich wydarzeń było wiele. Pamiętam, jak w szkole odbywała się konferencja na temat regionalizmu. Uczestnikami byli nauczyciele i przedstawiciele różnych organizacji kultury z całej Polski. Razem z paniami przygotowałyśmy program artystyczny. „Mali Toporzanie” zaśpiewali i zatańczyli, a przygrywała kapela, którą prowadził p. Andrzej Jędrysek. Goście byli zachwyceni tym, że dzieci wystąpiły w strojach regionalnych, że dużo wiedzą na temat swojej Małej Ojczyzny, jaką jest dla nich Tenczyn, że używają i wiedzą, jaką rolę odgrywa gwara. Byli też zachwyceni Izbą Regionalną i całą szkołą. Widzieli mnóstwo dyplomów za wybitne osiągnięcia. Pamiętne dla mnie były słowa gości, którzy patrząc na sportowe puchary, dyplomy, gazetki, zdjęcia mówili, że ,,widać, że szkoła żyje, że tu się dzieje”.

Szkoła brała udział w pięciu edycjach Konkursu Kuratorium Małopolski „Bliższe Ojczyzny – Małopolska”. I tu kluczową rolę odgrywała Izba. Razem z p. Flagą i p. Studzińską pisałyśmy programy, które musiało zaakceptować pozytywnie kuratorium, potem w trakcie realizacji zadań odbywała się wizyta sprawdzająca nasze działania przez etnografów. Dopiero po realizacji zadań do końca, napisaniu sprawozdania, następowała ocena, ogłoszenie wyników i wręczenie nagród, które odbierałyśmy z dziećmi jeden raz w Nowym Sączu, a potem w Krakowie. Nasza szkoła za każdym razem zajmowała wysokie miejsca (2 razy I m-ce, 1 raz II m-ce i 2 razy wyróżnienia).[1]  Za te wszystkie działania otrzymałyśmy odznaczenie – Medal Komisji Edukacji Narodowej.

Nie sposób wymienić wszystkich ważnych wydarzeń. Można powiedzieć, że Izba była dla nas takim spoiwem i motywacją, żeby pokazać dzieciom to, co bliskie nam, czyli naszą miejscowość z dawnych lat. Starałyśmy się, aby wspólnie z dziećmi ocalić od zapomnienia to, co możemy, na co mamy wpływ. Chciałyśmy uczniom wpajać miłość i szacunek do przeszłości, ale i pokazać, że przyszłość zależy od nich samych.

 

 

Dziękuję bardzo za podzielenie się ze mną historią związaną z Izbą Regionalną.

 

Rozmawiała Aleksandra Pajka

Mała Ojczyzna!

 

Jest taka izba pełna rupieci,

Skrzynie, kołyska i piec na siwo.

Panie tu rzadko wpuszczają dzieci,

Gdyż niecodzienne to dziwo.

 

Muzeum wioski, Tenczyńskie Prado

Powstałe, żeby przeszłość ocalić.

Na tle Madrytu wygląda blado.

Ktoś może powie, czym tu się chwalić.

 

Parę jesionek wisi na żerdzi,

Obrazy stare na ścianie,

I trochę cuchnie, może i śmierdzi

I jakieś wełny baranie.

 

Panie to z dziećmi wspólnie zbierały po wsi.

I tylko żal, że tego mało

Tak ocalało z przeszłości.

Szanujmy jednak to, co zostało,

To historia, to Ojców kości.

 

Mała Ojczyzna – Tenczyn jedyny

Nie ma drugiego na świecie.

Jodły tu gonne, piękne dziewczyny,

O bardzo mi się już plecie.

 

Tenczyn, 5.05.2003 r.

Stanisław Biedrończyk