Adam Mickiewicz (1798-1855)

 

Jest uważany za jednego z najwybitniejszych polskich poetów romantycznych. To właśnie on wydaniem "Ballad i romansów" w 1822 roku zapoczątkował polski romantyzm.

"Czucie i wiara silniej mówią do mnie - niż mędrca szkiełko i oko"

Adam Mickiewicz, herbu Poraj, urodził się 24 grudnia 1798 roku w Zaosiu niedaleko Nowogródka bądź, jak inne źródła podają w Nowogródku. Na chrzcie (12 II 1799) otrzymał imiona: Adam Bernard. Pochodził z rodziny drobnoszlacheckiej. Jego ojciec, Mikołaj, był nowogródzkim adwokatem, matka, Barbara z domu Majewska, córką ekonoma z Czombrowa. W roku 1807 rozpoczął naukę w prowadzonej przez dominikanów powiatowej szkole w Nowogródku. Z tego okresu pochodzą pierwsze próby poetyckie. 16 maja 1812 roku umiera ojciec poety; jego śmierć spowoduje pogorszenie warunków materialnych rodziny. Latem tegoż roku na Litwę wkraczają wojska Napoleona, maszerujące na Moskwę. Nowogródek gości króla westfalskiego Hieronima. Mieszkańcy uroczyście świętują rocznicę urodzin cesarza. W kilka miesięcy później Mickiewicz obserwuje odwrót resztek Wielkiej Armii. W szkole dominikanów, w której się uczył, urządzono lazaret.

Mickiewicz w 1815 roku wyjeżdża do Wilna, gdzie wstępuje na tamtejszy uniwersytet, który wówczas stanowił ważny ośrodek kultury oświeceniowej na Litwie. Studiuje na Wydziale Nauk Fizycznych i Matematycznych. Uczęszcza też na wykłady na Wydziałach: Nauk Moralnych i Politycznych oraz Literatury i Sztuk Wyzwolonych. Równocześnie stara się o przyjęcie do działającego przy uniwersytecie Seminarium Nauczycielskiego. Ze względu na swoją sytuację materialną ubiega się też o stypendium rządowe, przyznawane kandydatom sposobiącym się do stanu nauczycielskiego. Po skończeniu studiów będzie je musiał odpracować w szkole wskazanej przez władze uczelni. Był jednym z założycieli tajnego Towarzystwa Filomatów (1817), którego celem była praca samokształceniowa i naukowa, później też działalność wychowawcza i patriotyczna wśród młodzieży uniwersyteckiej. "Tygodnik Wileński" (1818,VI, s.254-256) zamieszcza na swoich łamach "Zimę miejską", pierwszy drukowany wiersz Mickiewicza. W 1819 kończy naukę, uzyskując stopień magistra. Ze studiów wyniesie dobre przygotowanie humanistyczne w zakresie filologii klasycznej, historii, teorii poezji i wymowy. Zostaje skierowany do pracy w powiatowej szkole w Kownie (1819-1823). W 1822 w Wilnie ukazuje się, dedykowany przyjaciołom, pierwszy tom Poezyj (m.in. "Ballady i romanse"). Nowatorstwo zbioru spowoduje, że rok 1822 zostanie uznany za datę przełomu romantycznego w Polsce. W rok później Mickiewicz wydaje drugi tom Poezyj, w jego skład weszły: "Grażyna", "II i IV cz. Dziadów".

W lipcu 1823 roku, w Wilnie, rozpoczyna się śledztwo w sprawie tajnych związków młodzieży na Litwie. W nocy z 4 na 5 listopada tegoż roku zostaje aresztowany Mickiewicz. Przebywa w więzieniu, w klasztorze bazylianów, do maja 1824. Skazany za "szerzenie nierozsądnego polskiego nacjonalizmu przy pomocy nauczania" - na pracę nauczyciela w "oddalonych od Polski guberniach" - jesienią 1824 opuszcza Litwę.

Pięcioletni pobyt w Rosji odegrał ważną rolę w życiu Mickiewicza. Najpierw przebywał krótko w Petersburgu, potem w Odessie (skąd odbył w 1825 wycieczkę na Krym, jej owocem będą Sonety krymskie). Okres od grudnia 1825 do kwietnia 1828 spędził w Moskwie, zatrudniony formalnie w kancelarii generała - gubernatora. W Moskwie i Petersburgu wszedł w środowisko elity intelektualnej i towarzyskiej. Zyskał sławę poety romantycznego, jego improwizacje wzbudzały w salonach powszechny zachwyt. Poznał poetów rosyjskich, m.in. Puszkina, zaprzyjaźnił się z niektórymi dekabrystami (K. Rylejew, A. Biestużew). Wiedzę, jaką zdobędzie na temat imperium rosyjskiego, despotyzmu carskiego, wykorzysta w późniejszej twórczości. W 1826 w Moskwie publikuje Sonety, w 1828 w Petersburgu Konrada Wallenroda. Ostatni rok pobytu w Rosji spędził w Petersburgu. Dzięki pomocy zaprzyjaźnionych Rosjan uzyskał paszport i w maju 1829, na angielskim parowcu płynącym do Hamburga, opuścił Rosję.

Adam Mickiewicz podróżował po Europie: Niemcy (w Berlinie słuchał wykładów Hegla, w Weimarze poznał Goethego, w Bonn A. W. Schlegla), Czechy (poznał V. Hankę), Szwajcaria, Włochy. W Rzymie doszła go wieść o wybuchu powstania w Warszawie. Nie wziął w nim udziału, choć z fałszywym paszportem wyruszył do kraju (dotarł do Wielkopolski).

W marcu 1832 Mickiewicz jedzie do Drezna. Tu powstają: "III cz. Dziadów" (wyd. Paryż 1832), fragmenty tłumaczenia "Giaura" Byrona. W lipcu tego roku wyjeżdża do Paryża, w którym z niewielkimi przerwami spędzi resztę życia. Początkowo włączył się w prace emigracji. Został członkiem Towarzystwa Literackiego, Towarzystwa Litwy i Ziem Ruskich, w 1833 był redaktorem i głównym publicystą "Pielgrzyma Polskiego". Swoje przemyślenia na temat misji Polski i zadań emigracji zawarł w Księgach narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego (1832). W 1834 wydaje "Pana Tadeusza".

Adam Mickiewicz ożenił się z Celiną Szymanowską w 1834. Mickiewicz nie miał stałych dochodów, założenie rodziny pogłębiło i tak trudną sytuację materialną (w latach 1835-1850 urodziło się 6 dzieci). Od listopada 1839 wykładał literaturę łacińską w Akademii w Lozannie, lecz jesienią 1840 przerywa działalność wykładową , by objąć katedrę literatury słowiańskiej w Collége de France. Wykłady paryskie cieszyły się żywym zainteresowaniem nie tylko emigracji polskiej. Wśród słuchaczy byli też m.in. Rosjanie, Włosi, Czesi, Francuzi (J. Michelet, E. Quinet, George Sand).

W marcu 1848 zorganizował Legion u boku Józefa Wysockiego, walczący we Włoszech do lipca 1849. Cele ideowe walki przedstawił w Składzie zasad. Wraz z grupą emigrantów różnych narodowości zakłada w Paryżu dziennik "Trybuna Ludów", głoszący radykalny program społeczny. Wkrótce pismo zostało zawieszone a Mickiewicz wraz z innymi Polakami, wskutek interwencji ambasady rosyjskiej, porzuca redakcję. W roku 1852 otrzymał posadę w Bibliotece Arsenału.

Po śmierci żony w 1855 zostawia nieletnie dzieci w Paryżu by udać się do Turcji, wesprzeć akcję organizowania legionu polskiego do walki z Rosją. Rozgoryczony politycznymi starciami, zmęczony fizycznie i psychicznie, nieoczekiwanie umierał w Stambule - prawdopodobnie na cholerę - 26 listopada 1855 roku. Zwłoki przewieziono do Francji i pochowano na cmentarzu w Montmorency.

W roku 1890 trumna Mickiewicza została przeniesiona do katedry wawelskiej w Krakowie.